هویت زنانه در گفتمان پهلوی دوم؛ مطالعه موردی مجله «زن روز» و سخنرانی‌های محمدرضاشاه درباره زنان

چگونه یک ایده شکل می‌گیرد و چگونه یک گفتمانِ به‌حاشیه‌رانده‌شده، برجسته می‌شود؟ این پرسشی ا‌ست که گفتمان‌شناسان در حوزه‌های مختلف، همواره در تلاش برای پاسخ‌گویی به آن هستند. این پاسخ‌گویی همواره نیاز به پُر کردن خلأهای بایگانی گفتمان‌شناسی دارد تا پژوهشگرانی که قصد تحلیل دارند، بتوانند با ارجاع هم‌زمانی یا درزمانی، سیر تطورات گفتمانی در حوزه‌های مختلف را ــ به‌صورت بینا‌ذهنی ــ درک و تحلیل کنند. پژوهش حاضر در این راستا و همچنین برای درک هویت زنانه در گفتمان پهلوی دوم انجام شده است. همچنین این پژوهش، در فهم چگونگی نزاع گفتمانی در دوره پهلوی دوم، و اینکه نزاع‌های کنونی جامعه ایران بر سر هژمونی معنایی در حوزه ‌زنان، تا چه حد دارای اشتراک‌ها و افتراق‌های معنایی و ارتباط با گفتمان پهلوی دوم و وابستگانش هستند، به پژوهشگران گفتمان‌شناسی کمک می‌کند. بر این اساس، مهم‌ترین‌ سخنرانی‌های محمدرضاشاه درباره زنان، به‌همراه مجله «زن‌روز» ــ به‌عنوان نشریه نزدیک به گفتمان رسمی حکومت پهلوی در حوزه زنان ــ با کمک روش تحلیل گفتمان به روش لاکلا و موف، بررسی شدند. ازجمله نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش، درک دال مرکزی «امروزی بودن» برای گفتمان پهلوی دوم است که در جاذبه‌ای نزدیک با «اجتماعی بودن» قرار می‌گیرد. این گفتمان، تأکید زیادی بر زیبایی و جذابیت ‌دارد، و حجاب و به‌ویژه چادر را به‌سبب ‌ضدیت با اپیستمه‌هایی مانند منطقی و عقلانی بودن و همچنین همراهی آن با واپس‌گرایی، به‌ حاشیه می‌راند. همچنین گفتمان ‌پهلوی دوم، گفتمان مارکسیستی و هویت‌های مذهبی را به‌شدت غیریت‌سازی می‌کند، اما اگر بخواهیم درباره وجه غلبه آن صحبت کنیم، اغلب درگیری‌های گفتمانی‌ای که مجله زن روز و سخنرانی‌های محمدرضا پهلوی پرچمدار آن است، به دیگری‌سازی مذهب و هویت‌های مذهبی، و واسازی پیوند اجزای آن با هویت زنان مربوط می‌شود.